آسیب‌شناسی زیارتبا توجه به آیات و روایات وارد شده از پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و ائمه اطهار (علیهم‌السّلام) به اهمیت و فواید زیارت پی می‌بریم. ولی این نکته را باید در نظر داشته باشیم که در حین زیارت از کارهایی باید پرهیز کرد چراکه موانع کمال و قبولی زیارت هستند و حتی انجام بعضی از این کارها اثرات منفی به همراه دارد. در اینجا به بعضی از این موارد اشاره می‌نماییم. ۱ - پرهیز از اعمال شرکگونهزائر باید در هنگام زیارت از هر عملی که بوی شرک به خدا یا عبادت صاحب قبر را دارد بپرهیزد. لذا در روایات ائمه اطهار (علیهم‌السّلام) می‌خوانیم که از این‌گونه اعمال نهی می‌کردند. مثلاً زراره می‌گوید: از امام باقر (علیه‌السّلام) درباره‌ی نماز خواندن بین قبور سؤال کردم. حضرت فرمود: میان قبور نماز بخوان لکن قبور را به عنوان قبله قرار نده، به درستی که پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) از این عمل نهی کردند و فرمودند: قبر مرا قبله و محل سجده قرار ندهید خداوند کسانی را که قبور انبیائشان را محل سجده قرار دادند لعن کرده است و در‌جایی دیگر امام صادق (علیه‌السّلام) فرمودند: گرد قبر طواف نکن. [۱]
حکیم، سید محمدباقر، دور اهل‌بیت فی بنا الجماعة الصالحة، ج۲، ص۲۰۸.
انجام این اعمال بهانه‌ای به دست مخالفان شیعه می‌دهد و آن‌ها این اعمال را حمل به پرستش قبر نموده و شیعه را محکوم می‌کنند. لذا اهل‌بیت (علیهم‌السّلام) از انجام این اعمال و هر عملی که بوی شرک می‌دهد نهی کرده‌اند. ۲ - معرفت به احوال پیامبر و ائمهزائر باید به این نکته توجه داشته باشد که زیارت پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و ائمه اطهار (علیهم‌السّلام) در این اماکن به خاطر دفن این بزرگواران در این مکان‌ها است و اینان زنده هستند و نزد پروردگارشان روزی می‌خورند و کلام زائر را می‌شنوند و جواب سلام او را می‌دهند. لذا زائر باید با معرفت و شناخت به این معارف، پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و ائمه (علیهم‌السّلام) را زیارت کند و آنان را دوست بدارد و احترام کند و امر آنان را اطاعت کند و به سیره‌ی آنان در زندگی اقتدا کند و این‌گونه نباشد که این زیارت، یک دیدار خشک و بی‌روح باشد که گویا افرادی مرده را تقدیس و زیارت می‌کند. [۲]
حکیم، سید محمدباقر، دور اهل‌بیت فی بنا الجماعة الصالحة، ج۲، ص۲۰۸.
۳ - توجه به توحید افعالینکته مهم دیگری را که باید در نظر داشته باشیم این است که زیارت و توسل و شفاعت و تبرک قبر مزد و ثواب دارد و دارای فواید زیادی است، لکن باید بدانیم که این بزرگواران هر چه دارند و در هرچه تأثیر می‌گذارند به اذن خداست و خودشان به صورت استقلالی، قدرتی ندارند، زائر باید در حین زیارت این نکته را مورد توجه قرار دهد و آنان را واسطه‌ی فیض خداوند بداند و جدای از خدا نبیند. علامه طباطبایی دراین‌باره می‌فرماید: «ثبوت تاثر و اثرپذیری و اثر گذاشتن در عالم از غیر خدا، اعم از مادی یا غیرمادی ضروری است و راهی برای انکار آن وجود ندارد و خدا در کلام خود کلیه‌ی انواع تأثیر را به غیر خود هم نسبت داده است و اساساً نفی مطلق تأثیر از غیر خدا مستلزم ابطال قانون عمومی علت و معلول خواهد بود. آنچه در زمینه‌ی تأثیر در عالم از غیر خدا نفی شده، استطال در تأثیر است که هیچ کس منکر آن نیست». ۴ - توجه زیاد به تجارت دنیویدر سفر زیارتی مهم‌ترین هدف زائر باید زیارت به خاطر خدا و با حضور قلب باشد و زائر در تمام طول سفر هم و غم و همت خود را برای کسب فیوضات معنوی و جلب توجه خدا و معصومین (علیهم‌السّلام) مبذول نماید؛ و مسائل دیگر از جمله تهیه سوغاتی برای بستگان و گردش و تفریح در حاشیه زیارت باید قرار گیرند. زیارت خانه‌ی خدا هم سفر است، هم حج و برای مسلمین منافع مادی و اجتماعی دارد هم آگاهی‌بخش و وحدت‌آفرین است هم دشمن‌شکن و دوست‌نواز است. سازندگی حج بسیار است و نقش تربیتی و اجتماعی و سیاسی آن بس عظیم و کارساز؛ و نخستین گام حج با سفر آغاز می‌شود و سرفصل زیارت حج خانه‌ی خدا است. در‌عین حال باید هوشیار بود که این سفر الهی و زیارت پربرکت که بر هر مسلمان توانمند و مستطیع، فرض و واجب است از محتوا تهی و از اثر خالی نگردد که این‌گونه حج، حج دوره‌ی آخرالزمان است. در حدیث است که: «در آخرالزمان، مسافرت و بیرون رفتن مردم برای حج به چهار گروه بیشتر اختصاص پیدا می‌کند؛ حکمرانان، برای تفریح و گردش، ثروتمندان برای تجارت و دادوستد، فقرا برای گدایی و ... قاریان برای سمعه و ریا ...» در‌هر صورت، دریغ است که این سفر، به هدف‌هایی دنیایی و محاسبات سود پرستانه اختصاص یابد و از محتوا و بعد عارفانه و عاشقانه تهی گردد چراکه مکه، ضیافتگاه ملکوتی و معنوی خدا و حاجی مهمان پروردگار و خداوند با رحمت و مغفرت است؛ و حیف که این میهمانی که زمینه‌ساز اکرام خدا و پذیرایی با غفران الهی است در حد سفری تفریحی و گردشی پوچ و رفت و‌آمدی تاجرانه درآید که صاحب خانه کریم و بزرگ است و مهمان را هدفی والا و نیتی در‌خور عظمت «رب البیت» شایسته است. [۴]
محدثی، جواد، زیارت، ص۳۳.
۵ - توجه به باطن بجای ظواهرزائر نباید به ظواهر و شکل‌ها و ساختمان‌ها و در و دیوار و نور و رواق بنگرد و از عظمت معنویت معصومین که در این زیارتگاه‌ها آرمیده‌اند غافل شود. چون آنچه باعث تقدس این اماکن می‌شود نور صاحب قبر است که در آنجا آرمیده است لذا زائر باید توجه خود را به صاحب قبر متمرکز کند و مشغول صحبت و راز و نیاز با صاحب قبر باشد و بداند که او صدایش را می‌شنود و تمام مشکلاتش را می‌تواند حل کند و به اذن خدا قدرت تصرف در زندگی دنیوی و اخروی ما را دارد اگر شناخت و معرفت انسان نسبت به خدا و رسول (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و ائمه اطهار (علیهم‌السّلام) بالا رود از این آسیب در امان است و وقتی وارد حرم مطهر می‌شود تمام حواسش متوجه صاحب قبر خواهد شد و توجهی به غیر ندارد. [۵]
محدثی، جواد، زیارت، ص۱۶۸.
۶ - محیط زیارتگاههازیارتگاهها باید محیطی پاک، معنوی و یادآور صداقت و کمال و بازدارنده از گناه‌ها و رذایل و زنده کننده ارزش‌های اسلامی باشد. بسیاری از افراد برای فرار از گناه و بدی به زیارتگاه‌ها پناه می‌برند تا در معنویت آنجا حال روحانی پیدا کنند و توبه کنند. حال اگر آنجا نیز آلوده به گناه باشد معنویت شایسته را از دست می‌دهد و ممکن است زائر به جای زیارت گناه کند. [۶]
محدثی، جواد، زیارت، ص۱۶۸.
۷ - شادی خارج از حدود الهیمعمولاً کسانی که قصد زیارت دارند مخصوصاً زیارت خانه خدا قبل و بعد از سفر زیارتی خوشحال و شاد هستند و مراسمی می‌گیرند و دوستان و نزدیکان را دعوت می‌کنند نکته‌ای که در اینجا قابل ملاحظه است این است که این شادی نباید از حد و مرز حدود خداوند تجاوز کند و کار به رقص و پایکوبی و پخش موسیقی مبتذل بکشد که در این صورت زائر هدف از زیارت را فراموش کرده است و به ظاهر آن توجه کرده است این سفرش نه تنها باعث ثواب نمی‌شود بلکه باعث گناه شده است و زیارتش اثر واقعی خود را از دست می‌دهد. ۸ - پانویس
۹ - منبعسایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «آسیب‌شناسی زیارت»، تاریخ بازیابی ۹۸/۱۱/۲۶. |